Bildung in het onderwijs en de rol van theater

De rol van ‘bildung’ in het onderwijs wordt steeds meer erkend en nagestreefd en is het nieuwe terechte modewoord in het onderwijs. De bildungsaspecten zoals Bierideze beschrijft zijn; brede vorming, nieuwsgierigheid, diversiteit, kritisch bewustzijn, historisch bewustzijn, vermogen zichzelf uit te drukken, zelfkennis, morele ontwikkeling, zelfbeschikking, openheid voor emoties, betrokkenheid en universaliteit. Bildung gaat uit van een open basishouding naar het zelf en de wereld, de behoefte om kennis te vergaren en deze kennis eigen te maken. Alleen als er een sfeer gecreëerd kan worden die draagvlak biedt voor al deze aspecten is bildung mogelijk. _{(hoe zou het zijn ontwikkeld te zijn?, p. bieri 1944)}

Iedereen die werkzaam is in theatereducatie herkend deze termen uit zijn lesdoelen en kan reflecteren op hoe theater leerlingen zichzelf in relatie tot de ander/de maatschappij en/of de wereld plaatst. Theater is voor Jeugdtheaterschool TIJ meer dan het aanleren van de vaardigheden om te acteren. Binnen de lessen creëert de leerling zijn eigen wereld en ervaart dat hij/zij invloed heeft op deze wereld(maakbaarheid). Buiten het feit dat theater de ideale leertuin is voor een scala aan deze vaardigheden, is het dé plek om de veilige en open sfeer te creëren waarin de ontwikkeling van deze vaardigheden kan plaatsvinden.

Maken maakt leerlingen en studenten creatief, kritisch en ondernemend

en stimuleert analytisch denken en samenwerken.

Leren creëren geeft kinderen grip op een snel veranderende wereld. Ze leren hun eigen verhalen kennen en waarderen, en kunnen zichzelf hoorbaar maken. In een stad als Amsterdam, waarin vele verschillende achtergronden naast elkaar bestaan, is het extra belangrijk dat kinderen hun eigen verhaal kennen, kunnen en durven vertellen. En niet onbelangrijk, een veilige plaats te ervaren om ook echt naar elkaar te luisteren. Het delen van verhalen is immers alleen van grote waarde als iedereen wordt gehoord.

Theatereducatie biedt kinderen en jongeren de mogelijkheid zichzelf en hun potentieel in creatief en expressief vermogen te leren kennen en zich daarin te ontwikkelen. Het is van essentieel belang dat zij met elkaar kunnen samenspelen en van elkaar leren, verbinding maken met anderen -ongeacht buurt of achtergrond. Ook kunnen zij kennismaken met kunst in de verschillende disciplines en, als zij dat willen, hun talenten verder ontwikkelen.

Theater is binnen de cultuureducatie de vorm die de meeste aansluiting vindt op de vele verschillende persoonlijke ontwikkelingsaspecten van het kind, de jongere en adolescent. Daarom vinden wij het belangrijk om kinderen en jongeren kennis te laten maken met theater en hen de mogelijkheid te bieden hun talenten te ontwikkelen. Dit doen wij door in een veilige omgeving de kinderen en jongeren een open houding aan te laten nemen, de vrijheid te bieden hun nieuwsgierigheid te voeden, fantasie te prikkelen en hun voorstellingsvermogen te stimuleren. Hierdoor dragen wij bij aan de ontwikkeling van de 21th century skills, sociaal-emotionele- en culturele vorming van de kinderen en jongeren in Amsterdam. TIJ beweegt en groeit met de leerlingen en omgeving mee en blijft altijd nieuwe manieren ontwikkelen om culturele vorming bij kinderen en jongeren te stimuleren. Door theater óók in te zetten als middel draagt TIJ bij aan de persoonlijke ontwikkeling van haar leerlingen.

Voorbeelden van persoonlijke ontwikkeldoelen

Theater is een goed middel om te werken aan zogenoemde "zachte doelen". Doordat de leerlingen bepaalde situaties naspelen, ervaren zij hoe hun actie een reactie veroorzaakt. Kinderen leren zo met dagelijkse situaties om te gaan, voelen zich zekerder in de omgang en worden weerbaar. Kinderen leren communiceren, onderhandelen en compromissen sluiten, omdat binnen theatereducatie als het ware een kleine samenleving met normen en waarden wordt gevormd.

Sociale vaardigheden

• Samenwerken!! Een van de belangrijkste aandachtspunten in de theaterles. Niet stemmen, maar overleggen! Naar elkaar luisteren, ruimte durven nemen en soms ruimte durven geven. Ideeën durven opperen.

• Leerlingen leren elkaar op een andere manier kennen. Moeten samenwerken met de hele groep, of in kleine groepjes met kinderen waarmee ze nog nooit samen hebben gewerkt of gespeeld; ideeën delen; naar elkaar kijken; ze blijken ergens goed in te zijn wat niemand nog wist.

• Kinderen krijgen de kans om zichzelf opnieuw te bepalen binnen de groep en voor zichzelf. Kinderen leren een situatie vanuit verschillende perspectieven te bekijken en ontwikkelen zo hun empathisch vermogen.

• Leerlingen leren zich situaties voor te stellen die ze in het echt nog nooit hebben meegemaakt, zo leren zij zich te verplaatsen in een ander en worden zij vaardig in het reflecteren op keuzes en gedrag van anderen.

• Naar elkaar kijken en schaamte aan de kant!! Ik mag er zijn. Mijn ideeën zijn de moeite waard om te delen. Liever gek dan saai. Een leerling zei vol trots na een eerste theaterles: “Nou juf, ik hoef mij nooit meer te schamen. Al mijn schaamte is ‘op’ na deze les. Nu kan ik ongegeneerd door het leven!”

Taalontwikkeling

• Theatereducatie heeft een positieve invloed op de verbale taalontwikkeling door ervaringen, waarin kinderen verschillende personages spelen in verschillende situaties en hun taalgebruik hierop aanpassen.

• Een element dat van belang is voor zowel de lees- als de schrijfvaardigheid van kinderen is een gestructureerd plot, omdat beide vaardigheden zeer afhankelijk zijn van taalstructuren. Ook de verhaalstructuren die in het theater voorkomen, zoals het plot, de personages en de motieven, zijn van belang voor de leesvaardigheid. Door kinderen zich in de tekst te laten verdiepen en deze uit te laten spelen, krijgen ze meer aandacht voor de taal en wordt hun taalbegrip verbeterd.

• Na onderzoek en door ervaring is gebleken dat alle kinderen (en mensen in het algemeen) een eigen voorkeursmanier hebben om iets te leren en zich eigen te maken. Sommigen kunnen goed vanuit een boek of tekst leren, anderen hebben plaatjes of beeld nodig, weer anderen leren het makkelijkst door het leerproces te combineren met beweging, waardoor ook het lichaam meehelpt met onthouden: informatie wordt ook in het lichaam opgeslagen. In theaterlessen worden verschillende domeinen en disciplines (beeld, beweging, muziek, tekst) aangesproken waardoor een kind een woord bijvoorbeeld kan koppelen aan beweging die zij maakt, waardoor zij het woord makkelijker onthoudt. Of door muzikaliteit te koppelen aan tekst: onthoud je een tekst of woord vaak niet gemakkelijker als er een ritme, toonhoogte of melodie bij hoort? Ook kan er een situatie/uitgespeelde scène bij een woord of thema horen, waardoor het kind makkelijker verschillende woorden binnen een bepaalde categorie leert onthouden en de connectie hiertussen begrijpt.

Wereldbeeld, besef van leefwereld en maatschappij, visieontwikkeling, zelfontwikkeling

• Theater is een kunstvorm die gebaat is bij een open geest. Hiermee wordt bedoelt dat thema’s en onderwerpen van verschillende kanten bekeken dienen te worden om er vervolgens middels theater iets over te kunnen zeggen. Kinderen leren in theaterlessen hoe zij zichzelf kunnen verplaatsen in onbekende situaties of fictieve verhalen. Associëren is een belangrijk begrip in theater. Zowel tijdens het kijken naar (welke associaties roept het op), als wel tijdens het maakproces. In dit laatste geval worden kinderen uitgenodigd om verder te denken dan hun eerste gedachte of impuls. Kinderen leren out-ofthe-box denken.

• Out-of-the-box denken: in oplossingen denken in plaats van in problemen; eigen ideeën durven delen. Het is vaak zo gek nog niet! Leerlingen wordt ook binnen deze context gevraagd na te denken over of te spelen met het begrip creativiteit.

• Eigen fascinaties ontdekken en omzetten. Wat houdt de kinderen persoonlijk bezig, wat vinden ze leuk, interessant, spannend of onbegrijpelijk. Kinderen worden gestimuleerd en begeleid in het gebruiken van hun fascinaties als inspiratiebron voor theater. Tevens leren zij op deze manier hun fascinatie een plek en vorm te geven en te delen met anderen.

• Herinneringen en referentiekader waarderen. Herinneringen zijn waardevolle bronnen voor het maken van theater. Ook is het voor het kind prettig om op deze manier het gevoel te krijgen echt gezien te worden. Hun herinnering dient als voeding voor maken van een verhaal en vervolgens een scène of presentatie.

• Gezien worden en naar anderen kijken, aandacht en respectvol met elkaar omgaan. Theaterspelen en theater kijken is vaak spannend. Het is dicht op de huid en je zet jezelf als het ware even bloot. Daarom is het belangrijk dat er veiligheid en gelijkheid heerst binnen theaterlessen. Dit is dan ook een belangrijk aandachtspunt binnen het theater-leerproces. Oordelen zo lang mogelijk uitstellen. Over elkaar, over elkaars werk/theaterspel, over iemands sociale of etnische achtergrond, of geestelijke of fysieke bijzonderheden. Ook is theater hét middel om binnen een kader gezien te worden. Je gaat het podium op en een publiek bewondert wat jij doet. Kinderen leren binnen de veilige kaders van het theater zichzelf neer te zetten, zeker voor een groep te staan en een verhaal helder en spannend over te dragen (ook handig voor de spreekbeurt).

• Filosoferen met kinderen. Kinderen leren zichzelf bevragen, middels speelse werkvormen. Waarom vind ik iets mooi of lelijk? Waarom vind ik iets goed of slecht? Zowel reflecterend op de kunstuiting (gespeelde scène of voorbeeld uit de praktijk), als wel reflecterend op sociale incidenten, geschiedenis, voorbeelden uit de maatschappij. Waarom vind ik iets erg? Wat raakt mij? Doe ik wel altijd wat ik vínd dat ik zou moeten doen?